ALERGIE I NAWDRAŻLIWOŚCI POKARMOWE

Nadwrażliwość pokarmowa to nieprawidłowa reakcja organizmu na pokarmy, które dla zdrowych osób są nieszkodliwe. Reakcje nadwrażliwości pokarmowych można podzielić ze względu na mechanizm powstawania:
  • immunologiczny
  • reakcje IgE-zależne (typ I nadwrażliwości)
  • reakcje IgE-niezależne (typy II–IV)
  • nieimmunologiczny

Chorzy z alergią na pokarmy stanowią heterogenną grupę. Zróżnicowane są przyczyny objawów, patogeneza i obraz kliniczny. Podstawą podejrzenia alergii pokarmowej jest wywiad, tylko część objawów można ocenić obiektywnie w oparciu o badanie przedmiotowe, testy in vitro i in vivo weryfikują IgE zależny mechanizm nadwrażliwości, niedostępne są metody laboratoryjnej weryfikacji alergii niezależnej od IgE. Za złoty standard w diagnostyce alergii pokarmowej przyjmuje się podwójnie ślepą, kontrolowaną przez placebo próbę prowokacji. Stosowana jest z powodzeniem od wielu lat, dzięki niej można stwierdzić, czy pacjent uczulony jest na dany pokarm w przypadku IgE-niezależnej alergii. Aczkolwiek dostępność diagnostyki „in vivo” jest ograniczona, co więcej może zagrażać zdrowiu i życiu, a warunki próby odbiegają od warunków naturalnej ekspozycji. Diagnostykę utrudnia różnorodność spożywanych przez ludzi pokarmów, zmienność ich właściwości alergizujących a także występowanie alergii krzyżowych.

Przełomem w historii diagnostyki alergii jest rozwój diagnostyki molekularnej, związanej z inżynierią genetyczną. Zakładając, że alergenem może być każda struktura, która posiada białko, zaczęto badać reakcje alergicznie nie na konkretny pokarm, a na białka w nim zawarte. Diagnostyka molekularna zwana także diagnostyką opartą na komponentach, służy do potwierdzenia obecności oraz oceny stężenia przeciwciał IgE swoistych w stosunku do molekuł alergenowych w surowicy. Znajomość konkretnego białka alergizującego, a nie samego źródła alergii niesie za sobą szereg korzyści. Zastosowanie diagnostyki molekularnej znacząco zwiększa swoistość oznaczenia przez możliwość oceny uczulenia pierwotnego, podnosi czułość diagnostyczną zwłaszcza w sytuacji gdy istotne klinicznie alergeny są w ekstrakcie w mniejszości lub są nieobecne, umożliwia ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia reakcji krzyżowych i daje możliwość przewidywania stopnia ciężkości systemowej reakcji alergicznej (szczególnie w przypadku alergii na pokarmy) oraz ustala wskazania do immunoterapii alergenowej i precyzuje zalecenia dietetyczne.


MIKROBIOM

Mikrobiom jelitowy, mikrobiota czy mikroflora jelit, to zespół mikroorganizmów człowieka, który jest niezmiernie ważnym organem naszego ciała. Bakterie przewodu pokarmowego pełnią szereg korzystnych funkcji i wpływają na zachowanie homeostazy całego organizmu. Zaburzenia w składzie i ilości poszczególnych mikroorganizmów jelitowych mogą być przyczyną licznych chorób, w tym alergii, atopowego zapalenia skóry, nieswoistych chorób zapalnych jelit, depresji.
Badanie składu flory bakteryjnej przewodu pokarmowego człowieka to ważny element przed przystąpieniem do suplementacji probiotycznej w razie wystąpienia chorób, których podłożem jest tzw. dysbioza jelitowa. W naszym organizmie żyją miliardy bakterii, które decydują o stanie naszego zdrowia, jakości życia i podstawowych procesach metabolicznych. Jelita to drugi mózg, więcej informacji przepływa z jelit do mózgu niż odwrotnie! Bakterie zasiedlające i tworzące nasz mikrobiom możemy podzielić na kilka grup: bakterie immunostymulujące, w tym: Escherichia coli, Enterococcus spp. Mikroorganizmy te mają zdolność do pobudzania komórek układu immunologicznego, a w konsekwencji także do wzrostu ilości sIgA. Niepatogenne szczepy E.coli i Enterecoccus zapobiegają również kolonizacji i translokacji bakterii chorobotwórczych, hamują adhezję wirusów oraz inaktywują substancję toksyczne Redukcja ilości drobnoustrojów immunostymulujacych znamiennie koreluje ze zmniejszeniem odporności organizmu i w konsekwencji z występowaniem nawracających infekcji organizmu. Bakterie ochronne, w tym: Lactobacillus spp., Lactobacillus spp. wytwarzający H2O2, Bifidobacterium spp., Bacteroides spp. Pałeczki z rodzaju Lactobacillus, produkujące nadtlenek wodoru (H2O2), są szczególnie istotnie klinicznie, gdyż charakteryzują się silnym antagonizmem względem bakterii patogennych. Bakterie ochronne zapobiegają kolonizacji mikroorganizmów potencjalnie patogennych. Drobnoustroje te stanowią ok. 90% biomasy jelita, co wskazuje na zasadniczą ich rolę w utrzymaniu zdrowia. Zmniejszenie ilości bakterii ochronnych prowadzi często do występowania dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunki, zaparcia) i ogólnego pogorszenia stanu zdrowia – jako, że bakterie te oddziałują wielokierunkowo na cały organizm bakterie odżywiające nabłonek jelit, w tym Faecalibacterium prausnitzii, Akkermansia muciniphila. Mikroorganizmy te zapewniają śluzówce jelit odpowiednią ilość składników odżywczych, przez co są niezbędne do zachowania ciągłości bariery jelitowej. Niedobór ich ilości skutkuje stanem zapalnym w obrębie śluzówki jelit, co może być czynnikiem spustowym do rozwoju licznych jednostek chorobowych, w tym chorób autoimmunologicznych bakterie proteolityczne, w tym: potencjalnie patogenne szczepy Escherichia coli, Klebsiella spp., Enterobacter spp., Serratia spp., Citrobacter spp., Proteus spp., Pseudomonas spp., Clostridium spp. Mikroorganizmy te, z uwagi na szereg wytwarzanych metabolitów wywierają niekorzystny wpływ na zdrowie gospodarza, przede wszystkim na drodze syntezy substancji genotoksycznych, karcinogennych czy mutagennych.

MARKERY STANU ZAPALNEGO

Stan jelit wpływa na kondycję całego organizmu – samopoczucie psychiczne, fizyczne, odporność, dobre odżywienie wszystkich komórek i tkanek. W celu sprawdzenia czy nie toczy się w nich stan zapalny, warto wykonać klika badań diagnostycznych.

KALPROTEKTYNA

Marker stanu zapalnego jelita. Wykorzystywany jest we wstępnej diagnostyce nieswoistych zapaleń jelit, jak również u osób, które już chorują na wrzodziejące zapalenie jelit grubego czy chorobę Leśniowskiego – Crohna. Wartość kalprotektyny rośnie wraz z natężeniem stanów zapalnych.

α-1ANTYTRYPSYNA

α-1antytrypsyna jest substancją białkową produkowaną przez komórki wątroby oraz komórki układu odpornościowego, która hamuje działanie enzymów trawiących białko. Należy do białek ostrej fazy, czyli jej stężenie gwałtownie wzrasta w sytuacjach stanu zapalnego. W stanie idealnej równowagi nie stwierdza się jej obecności w przewodzie pokarmowym. Oznaczenie α-1antytrypsyny w kale jest stosowane w wykrywaniu zespołu jelitowej ucieczki białka, która towarzyszy nieswoistym chorobom zapalnym jelit, gdyż nie ulega ono trawieniu pod wpływem enzymów jelitowych. Wykazano również związek pomiędzy stężeniem α-1antytrypsyny w kale a częstością występowania alergii na białka mleka krowiego. Podwyższone wyniki pojawiają się w przypadku jelitowe utraty białka oraz przy zmianach zapalnych błony śluzowej jelita.

Β-DEFENSYNA

β-defensyny to czynniki obronne przeciwko mikroorganizmom bytującym na skórze i błonach śluzowych. Są one ważnym elementem układu odpornościowego, gdyż zwalczają bardzo dużo bakterii, wirusów, grzybów i toksyn znajdujących się na błonie śluzowej jelita. Poziom β-defensyny w kale jest wykorzystywany jako wskaźnik odpowiedzi układu odpornościowego na zaburzoną florę jelitową. Nadmierny wzrost β-defensyn wskazuje pośrednio na uszkodzenie mikroflory jelitowej i stan zapalny błony śluzowej jelita. Natomiast obniżony parametr świadczyć może o niedoborach obrony śluzówkowej.

EOZYNOFILOWE BIAŁKO X

Eozynofilowe białko X jest substancją wydzielaną przez komórki odpornościowe w reakcji obronnej przed pasożytami i bakteriami. EPX stanowi wskaźnik do rozpoznania i oceny reakcji zapalnych w jelicie. Niewielkie podwyższenie EPX w kale sugeruje utajony stan podrażnienia przez antygeny (składniki pokarmowe, bakterie, wirusy, grzyby). Znaczny wzrost eozynofilowego białka X, będącego wyrazem nasilonych reakcji odpornościowych, sugeruje obecność pasożytów jelitowych. Podwyższony poziom EPX wskazuje na alergie i nadwrażliwości pokarmowe typu IgG.

SEKRECYJNE sIGA

Marker odporności śluzówkowej. sIgA to immunoglobulina wytwarzana przez komórki błony śluzowej całego organizmu. Jest pierwszą linią obrony przed wszelkimi patogenami. Łącząc się z nimi aktywnie uczestniczy w wydalaniu z organizmu drobnoustrojów, które dostały się przez błony śluzowe. Niskie wartości świadczą o obniżonej odporności, wysokie mogą być przyczyną toczącego się stanu zapalnego i wzmożonej mobilności organizmu. Badanie zalecane u osób z brakiem odporności na infekcje, alergików, w stanach zapalnych skóry, nawracających infekcjach bakteryjnych i grzybiczych.

ZONULINA

Zonulina jest białkiem kontrolującym, które substancje trafią do naszego krwioobiegu poprzez komórki jelita cienkiego. Podwyższony poziom zonuliny świadczy o uszkodzeniu błony śluzowej jelita i jej wzmożonej przepuszczalności. Podwyższone wartości zonuliny stwierdza się u pacjentów z chorobami w przebiegu których organizm walczy z komórkami własnego organizmu. Ponadto zonulina wzrasta również u pacjentów z nieleczoną alergią pokarmową. Uszkodzenie bariery jelitowej uznawane jest za jedną z przyczyn i podtrzymania stanu zapalnego u tych pacjentów. Badanie tej substancji jest zalecane przy częstych infekcjach, przeziębieniach, alergiach i nietolerancjach pokarmowych, chorobie Hashimoto, problemach ze stawami (np. reumatoidalnym zapaleniu stawów), autyzmie, depresji, problemach skórnych, zespole jelita nadwrażliwego. Wysoki poziom zonuliny w organizmie może świadczyć nie tylko o wzmożonej przepuszczalności jelita, ale również o toczącym się procesie zapalnym w obrębie błony śluzowej jelita.


CELIAKIA

Celiakia jest chorobą o podłożu genetycznym, wynikającą z nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego organizmu na dostarczany z pożywieniem gluten (białko zawarte w zbożach). Schorzenie to charakteryzuje się występowaniem stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej jelita cienkiego, który prowadzi do uszkodzenia i zaniku kosmków jelitowych, odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych. Etiologia i patogeneza celiakii są złożone. Uważa się, że zarówno czynnik środowiskowy, mechanizmy immunologiczne jak i genetyczne odgrywają istotną rolę w rozwoju i przebiegu choroby trzewnej.

Niemal wszyscy chorzy na celiakię mają gen HLA-DQ2 ( obecny u 90-95% pacjentów) lub HLA-DQ8 (obecny u 5-10% chorych). Genotypy są też obecne u ok. 25 % osób zdrowych. Z kolei negatywny wynik badania genetycznego tj. brak genotypu HLA-DQ2 i HLA-DQ8 wyklucza celiakię. Badanie genetyczne posiada niezmiernie wysoką negatywną wartość predykcyjną.

W 2012 roku ESPGHAN ustanowił nowe wytyczne dotyczące diagnostyki celiakii. Badanie genetyczne zostało włączone do algorytmu diagnostycznego choroby trzewnej, dzięki któremu w określonych przypadkach rozpoznanie choroby może nastąpić z pominięciem biopsji jelita cienkiego.

Nowe wytyczne ESPGHAN:

  1. Badania genetyczne pomocne w diagnostyce celiakii- oznaczanie HLADQ2/DQ8 w przypadku podejrzenia celiakii jak i w badaniu osób z grupy ryzyka
  2. Znacząca rola swoistych przeciwciał w diagnostyce celiakii
  3. Możliwość rozpoznania choroby trzewnej bez wykonywania biopsji jelitowej w przypadku: występowania objawów celiakii, wysokiego poziomu przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej w klasie IgA >10 x powyżej górnej granicy normy, potwierdzonego pozytywnym wynikiem EmA oraz HLA-DQ2/DQ8

NIETOLERANCJA LAKTOZY

Zaburzone trawienie i wchłanianie podstawowego składnika mleka- cukru o nazwie laktoza. Laktoza pełni ważne funkcje w organizmie tj. wpływa na zmysł smaku, łaknienie, hormony, regenerację i pracę jelita. Aczkolwiek aby mogła pełnić swoją pożyteczną rolę, musi zostać strawiona do formy przyswajalnej przez organizm. Odpowiada za to enzym jelitowy- laktaza. Aktywność laktazy jest najwyższa w okresie niemowlęcym, natomiast w kolejnych okresach życia znacząco spada. Zmniejszona aktywność laktazy lub jej zanik są przyczyną nietolerancji laktozy z powodu niezdolności do jej trawienia. Przyczyną pierwotnej nietolerancji laktozy jest mutacja w genie kodującym enzym laktazę (LCT). Diagnostyka genetyczna weryfikuje czy pacjent ma genetycznie uwarunkowaną skłonność do nietolerancji laktozy.

SIBO

Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego to zespół chorobowy przebiegający z nadmiernym rozrostem w jelicie czczym flory bakteryjnej typowej dla jelita grubego, który powoduje zaburzenia trawienia oraz wchłaniania pokarmów, a zwłaszcza tłuszczów i witaminy B12. W zależności od przyczyny oraz stopnia nasilenia kolonizacji tych okolic przez bakterie, może przyjmować rozmaite postacie – od średnio nasilonego dyskomfortu trawiennego, poprzez biegunki, aż do ciężkich zaburzeń wchłaniania i niedoborów składników odżywczych. Istotą leczenia zespołu SIBO jest znalezienie przyczyny namnażania się bakterii, ich eliminacja oraz odpowiednia dieta z suplementacją substancji niedoborowych.

Aktualnie zalecaną metodą diagnostyczną dla SIBO są testy oddechowe. Ich zaletą jest stosunkowo niski koszt, dostępność oraz nieinwazyjny charakter. Obecnie wykorzystywane testy oddechowe polegają na badaniu w wydychanym powietrzu metabolitów bakterii, tj. wodoru i metanu, które zaczynają być wytwarzane, po dostarczeniu do jelita substratu (cukru). Protokół badania polega na pomiarze wyjściowego stężenia wodoru i metanu, następnie podaje się substrat (glukozę lub laktulozę), który jest fermentowany przez bakterie. Wyprodukowane w tym procesie gazy wędrują przez ścianę przewodu pokarmowego, drogą krwi dostają się do układu oddechowego, skąd są wydychane z powietrzem i rejestrowane przez maszynę do testów. Wysokie wartości wydychanych gazów w czasie odpowiadającym lokalizacji substratu w jelicie cienkim (do 90 minut) mogą świadczyć o przeroście bakteryjnym.